Maria Machelina de Rooij

Mijn lezing over Gertrude Starink (1947-2002), met wie ik een briefwisseling onderhield en van wie ik een ongepubliceerd gedicht bezit.

Er ligt een bevroren laagje sneeuw op de klinkers van de straat. Dat is niet een dag voor oma om te gaan fietsen met een vijfjarige achterop. We gaan dus wandelen. Niet helemaal naar huis toe, daar nemen we straks de bus voor. Maar eerst heeft ze een klein uurtje muziekles, een beginnend lesje, met andere kinderen, met spelletjes en zingen en even op de piano spelen.

Van school naar de kunstlokatie is hoogstens tien, vijftien minuten. We zullen er ruim een uur over doen. Die tijd hebben we best. Maar oma wil evengoed de kortste weg nemen en die gaat dwars door het station.

Dat is leuk, zeg. De doorsteek loopt hoog boven de sporen en de treinen en bij elke volgende overkapping moeten we even gluren hoeveel sneeuw erop ligt en wat een grote sneeuwpop je daar wel van zou kunnen maken. En kijk, daar gaat een trein! En daar nog een! Als je meestal in de auto zit, is een trein een adembenemend mysterie.

Aan de achterzijde is een roltrap, omhoog, en er zijn trappen. Met een rare geul ernaast. Voor de fietsen? Nou, je kunt er ook een bal in gooien. Een tennisbal dan, ‘een voetbal is te groot, oma!’. Jammer, een bal hebben we even niet bij ons. Volgende week!

De wandelweg buiten is een brede stoep met een besneeuwd landje ernaast. Oma stapt, met wandelstok, langzaam over de stoep. De vijfjarige holt dezelfde afstand tien keer of meer heen en weer in de sneeuw en soms omhoog naar het duintje dat dezelfde richting volgt. ‘Ik ga sneeuw op jou gooien!’ Oma vindt het best. Al gauw zijn haar wollen handschoentjes doorweekt. Oei, koud. Wat nu?

‘We gaan spoorzoeken!’, zeg ik. Spoorzoeken, wat is dat? Ik wijs in de sneeuw, zet mijn voet nadrukkelijk op een vers plekje en til die erna op: de schoenafdruk van oma. Oh, dat is makkelijk, dat kan zij ook, en zij laat direct een heel spoor achter terwijl ze stappend over haar schouder kijkt naar de afdrukjes.

‘Wat heeft híer gelopen?’ Ehhh… ‘Een hond’, zeg ik. ‘En hier z’n baas, zie je wel?’ We gaan langzaam langs de volgende vijf meters en ze wijst enthousiast alle hondensporen aan. ‘En welke kant is díe hond op gelopen?’ Dat is een moeilijke. ‘Je kunt het zien aan de nageltjes, die zitten maar aan één kant, zie je wel? Dus dat is de goeie richting.’ Een blij gezichtje: weer iets nieuws geleerd.

Ook je eigen voetsporen geven een richting aan. ‘Maar als je nou achteruit loopt?’ Ze voegt de daad bij het woord. ‘Dan kun je het zien aan de diepte van de voetafdruk’, leg ik uit. ‘Als je achteruit loopt, is je hak dieper dan je tenen. Als je vooruit loopt, zet je je af met je tenen en dan is die afdruk dieper.’

Hee, het geldt ook voor vogels dat er een richting aan te wijzen valt. Nu wordt de sneeuw ineens een open boek. De kraaien stappen, de eksters hippen, de duiven schuifelen, en soms zie je ernaast wat sleepsporen van de diverse vogelstaarten. Maar…‘Oma! Wat heeft híer gelopen?’

Zij staat halverwege de helling (hoe houdt ze daar haar evenwicht, het is zo glad) en wijst naar een rijtje piepkleine gaatjes op regelmatige afstand van elkaar, een rijtje dat omhoog kruipt, het duintje over. Het zijn geen deukjes van smeltwaterdruppels van overhangende halmen of takjes, zoals onderaan bij de stoep. ‘Een klein….’

Nee, niet een vogeltje. ‘Het is een muis’, zeg ik stellig. Een muis! Deze dag kan niet meer stuk, zoveel is duidelijk. ‘Hij is hier uit z’n holletje gekropen!’ Ja, dat kon best eens kloppen.

Als we heel veel later thuis komen, is er de tuin. Daar heeft niemand in de sneeuw gelopen behalve de vogels. En dus moet ze even flink heen en weer hollen. En ze oefent: achteruit lopen zonder dat iemand kan zien dat je achteruit gelopen bent. Dus heel voorzichtig je voeten neerzetten. Alles wat je leert kun je aanpassen.

VOORTREFFELIJK
Tsead Bruinja is de nieuwe DdV: goedzo, een tweetalige dichter. Gefeliciteerd, Tsead! Mooie foto ook, als een Medusa: taal heeft vele tongen.

Ik herinner me nog goed dat je een hardwerkende student was in mijn eerste college Creative Writing.

Het college werd gegeven bij American Studies en de voertaal was Engels, maar studenten mochten van mij ook in het Nederlands schrijven.

Op zeker moment zei ik tegen je: ‘In welke taal denk je? In welke taal zeg je ‘au’ en ‘ik houd van je’? In het Fries? Ga dan ook in het Fries schrijven. In je moedertaal liggen de emoties dichterbij. Dat is pijnlijker voor jezelf. Maar de rijkdom en de ruimte van de taal wordt zo onvergelijkelijk veel groter.’

En toen schreef je in drie talen…

Friesland, ik feliciteer u vandaag ❤️

*Van 1998-2000 doceerde ik Creative Writing (de allereerste opleiding in Nederland) aan de Rijksuniversiteit Groningen, bij American Studies.
Dit op verzoek van prof. dr. Wil Verhoeven, mede omdat ik anderhalf jaar lang (1995-1996) betrokken was geweest bij het International Writing Program, en Creative Writing, aan de University of Iowa, ook de moederuniversiteit van elke Amerikaanse universitaire Creative Writing Course.
Mijn college aan de RUG was een groot succes. Bij de overgang naar de zgn. BaMa-constructie werd het echter niet geprolongeerd.

https://nos.nl/artikel/2267944-tsead-bruinja-nieuwe-dichter-des-vaderlands.html

Een paar dagen geleden kocht ik bij de slijter een fles wijn. Witte wijn. Hij was nog van 2015, stevig afgeprijsd en zo zoet als honing. Maar daar gaat het nu niet over, want ik heb ‘m intussen allang opgedronken. Nee, dit gaat over die fles. Die was van plastic.

Ik moest daar bij de aanschaf heel hard om lachen. Ik tilde de fles op en onwillekeurig verwachtte ik dat het glas iets zou slippen in m’n bezwete hand omdat het zo warm was. Dus kneep ik net iets te hard – en hij deukte in. De kassadame giechelde. Gek, hè, plastic, zei ze. Ja, gek. Maar handig. Dacht ik. Dus toen die leeg was vulde ik ‘m met water en zette ‘m in de koelkast. Kon ik tenminste koel water drinken als ik buiten in de tuin zat. Waar het ook in de schaduw tegen de dertig graden liep. Even géén wijn. Water, liefst met ijsblokjes, of flink gekoeld. In plastic glazen (‘n rare benaming, goed beschouwd). En in een plastic fles.

En toen zat ik buiten en nam ik een slok.

Wijn. Witte, honingzoete wijn. Dat was heel duidelijk. Zonder alcohol. Dat was ook heel duidelijk. Ik keek verbaasd naar m’n groene plastic glas en toen naar de doorzichtige plastic fles. Ik opende de fles en rook er eens aan. Wijn. Zonder enige twijfel. Het bijbelverhaal waarin Jezus wijn maakt van water schoot me te binnen. Ah, zo had hij dat dus gedaan: je vult wijnvaten met water en het smaakt naar wijn. Zonder alle vervelende bijkomstigheden. Handig, zo’n wonder, dat komt nog eens van pas. Kun je dus ook gewoon thuis doen.

Maar toen bedacht ik dat er een hele (echte of nep?) wetenschap op gebaseerd is: de homeopathie. Je zoekt een passend geneesmiddel tegen een kwaal – passend, dwz. een kruid dat dezelfde uitwerking heeft op het menselijk lichaam als de kwaal die je hebt – en dan verdun je een tinctuur van dat kruid in zo hoge mate dat het feitelijk niet meer in je vloeistof zit. Volgens de homeopathie herinneren de watermoleculen zich dan de werking van het oorspronkelijk kruid en voeren die netjes en zonder bijwerkingen uit. Handig.

Dat kun je dus ook met wijn doen. Homeopathische wijn. Dat dronk ik die middag. Elk glas had die honingzoete geur en smaak, de kleur van water en alcoholgehalte 0,0. Je moet d’r maar opkomen. Je brengt een hele industrie aan de bedelstaf. Maar het is wel goedkoop, zeg. Wat vreemd dat die hele homeopathie sinds 1796 aan het verdunnen (‘potentiëren’) is geslagen met kruiden enzo, en het nooit eens geprobeerd heeft met wijn. Succes verzekerd, zou je toch denken. Want als het werkt met geneesmiddelen, moet het met andere dingen ook werken.

Ik had ineens visioenen van verdunningen met drugs, met tabak, met alcoholische dranken en met koffie. Met koffie heb ik het naderhand nog even geprobeerd. Dat werkte prima. Wel ijskoffie maken, hè! Dus gewoon koffie zetten, die koud laten worden in een fles in de koelkast, dan lekker opdrinken en de fles vervolgens vullen met water: één fles homeopathische koffie.

Bij de tweede fles lukte het trouwens niet meer. Dat gold ook voor de wijn. Maar ja, Jezus probeerde ook niet om die wijnvaten nog een tweede keer te vullen. Je kunt zo’n wonder ook uitwonen. Was dat wonder niet bij een bruiloft? De ‘Bruiloft te Kana’, nu schiet het me te binnen. Dus als je een bruiloft hebt: gewoon de helft van de wijn bestellen en dan de flessen allemaal opnieuw vullen met water. Da’s nog eens een financiële besparing. Duurzaam trouwen heet dat.

Ik overwoog nog even om patent aan te vragen op het idee. Maar waarschijnlijk zou dat een hoop sores met zich meebrengen, niet in het minst omdat de homeopaten natuurlijk zouden beweren dat het allemaal allang was uitgevonden. Dus dit is een Free Download.

Ik neem nog een glaasje.

Tussen aug. 1995 en jan. 1997 woonde ik in Noord-Amerika, in Iowa City, in de staat Iowa. Dat lijkt het midden van niks, maar het is een erg leuke universiteitsstad met ook nog een prachtig en internationaal georiënteerd poëzieprogramma[1] en een vertaallaboratorium bij die universiteit. Ik vermaakte mij daar prima, deels met een reis-/werkbeurs, deels met een baantje aan de universiteit. Regelmatig had ik optredens, eerst de hele staat door en later heel Noord-Amerika door.

In het begin was mijn Engels nog heel schools en heel Brits – Amerikaans-Engels is echt een andere taal, maar dat wisten we nog niet, het digitale tijdperk was net begonnen. In die tijd had ik een vertaalster voor mijn poëzie. Zij was Nederlandse, maar woonde al langere tijd in USA. Zij keek een beetje op mij neer. Waarom? Omdat ik overtuigd was van mijn talent als dichter. Dat vond zij aanstellerij.

Je moet begrijpen, toen ik begon te publiceren, in 1989, waren er helemaal geen vrouwelijke dichters, dwz. je had Elly de Waard en Neeltje Maria Min en Fritzi Harmsen van Beek en de rest was dood. Er werd door iedereen op neergekeken als je als vrouw dichter wilde zijn. Dat dééd je niet, dat was voor van die vreemde mannen. ‘Leer een vak’, zei mijn vader. Dat heb ik dan ook maar gedaan, ik ben netjes ‘drs. Nederlandse taal- en letterkunde met lesbevoegdheid’. Maar goed, in USA was ik gewoon de dichter – dat was daar ineens helemaal niet raar, daar waren heel veel vrouwelijke dichters. Wat een opluchting!

Op een middag had ik ergens voorgelezen, bij een mooie activiteit in de natuur, met een kleine ontvangst erna. Behalve mijn vertaalster waren er allerlei mensen van het stadje komen kijken en luisteren. Heel gezellig. Ik stond net zelf ook te keuvelen, met een glaasje, in het mooie zomerweer, toen ik achter mij de schelle stem van mijn vertaalster iets hoorde zeggen tegen een willekeurige bezoeker. Het ging over mij. En ze was niet aardig, tenminste, ze probeerde om niet aardig te zijn.

Ze probeerde tegen de man te zeggen ‘dat ik teveel verbeelding had’. Dat is in het Nederlands een begrijpelijke, wat negatieve uitdrukking. Als je die in het Amerikaans-Engels wilt vertalen, kun je het beste zoiets zeggen als ‘too conceited’. Dat deed ze niet, ze vertaalde het letterlijk. Misschien was ze niet helemaal helder of had ze net een glaasje teveel op. Ze zei met enige stemverheffing en een beetje verontwaardigd tegen de man dat ik ‘too much imagination’ had.

‘Too much imagination’, dat betekent vooral ‘teveel verbeeldingskracht’. Maar verbeeldingskracht kun je nooit teveel hebben. Het werd zo ineens een compliment. Ik hoorde het, onbedoeld ongetwijfeld, en ik moest zo lachen dat ik m’n eigen slok wijn nog op het nippertje kon binnenhouden. Ik keek om en stond oog in oog met de Amerikaan die dat net over mij te horen had gekregen.

Hij bekeek me met de grootst mogelijke bewondering. De rest van die receptie heeft hij voortdurend nadrukkelijk om me heen gedraaid, droeg beleefd zwijgend glazen aan, zei heel af en toe wat, maar staarde mij merendeels aan met een uitdrukking van groot ontzag. Mijn vertaalster keurde hij geen blik meer waardig, maar ik was duidelijk iets héél bijzonders.

Ik liet het mij mooi aanleunen en had die hele middag een grijns van oor tot oor. Ik heb het haar nooit uitgelegd. In de maanden erna verdween ze naar een andere staat en ik weet niet waar ze gebleven is.

—

[1] https://iwp.uiowa.edu/ Voor mijn aanwezigheid, zie https://iwp.uiowa.edu/residency/participants-by-year/1995 (even naar onderen scrollen), “Western Europe, The Netherlands, Europe – Maria van DAALEN (poet, Netherlands, b. 1950; IWP 1995) studied Dutch language and literature, specializing in medieval Dutch courtly lyrics (of several hundred works in this genre, most are from the 14 th century). Since 1990 she has focused on her own poetry, publishing six books with her primary publisher, Querido (Amsterdam): Raveslag, 1989 (The Beat of the Raven’s Wing); Onder het hart , 1992 (literally, Under the heart or Pregnancy); Het Hotel, 1994 (The Hotel); Het geschenk//De maker, 1996 (The Gift//The Maker); Elektron, muon, tau , 2000, which is a book of sonnets, partly bilingual American-English and Dutch (all sonnets written in both languages by the poet), and YO! de liefde, 2003 (Wow! it’s love). She has taught Creative Writing with American Studies (University of Groningen) and is currently writing an essay on Vodou (voodoo) as a conception of reality.”